این روزها مسلمانان سراسر دنیا پای سفره‌های نورانی افطار و سحر می‌نشینند تا از برکات آن بهره ببرند و تنی به دریای رحمت الهی بزنند.
توجه داشته باشید روزه‌داری نیز اصول خود را دارد. برای همه آن‌هایی که در این روزهای بلند تابستانی از خوردن و آشامیدن خودداری می‌کنند و دل به رحمت الهی می‌سپارند توصیه می‌کنیم با رعایت این اصول سلامت خود را تضمین کنند.
دکتر مجید حاجی‌فرجی، رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور و رئیس انجمن تغذیه ایران در گفت‌وگو با کیهان می‌گوید: در ماه مبارک رمضان چنانچه درصد زیادی از کالری روزانه به خصوص قندهای ساده با چربی تأمین شود باعث افزایش چاقی افراد در این ماه می‌شود. البته با توجه به اینکه امسال در ماه رمضان با گرسنگی و تشنگی بیشتری مواجه هستیم برای مقابله با این احساس مصرف سبزی تغییر مطلوبی در بدن ما ایجاد می‌کند.
وی اضافه می‌کند: متأسفانه برخی افراد روزه‌دار با حذف وعده سحری مشکلاتی را برای بدنشان ایجاد می‌کنند که می‌بایست این وعده را در ماه مبارک رمضان در رژیم غذایی خود بگنجانند.
وعده افطاری افراد روزه‌دار می‌بایست وعده افطاری خود را با مایع مغذی و گرم مانند شیر و حجم کمی از نان و نیزغلات، پنیر، گردو و سبزی و سوپ‌های نرم شروع کنند. همچنین جداسازی زمان افطار تا وعده شام از آنجا که روزه‌داران در ماه رمضان و روزهای گرم از وعده افطار تا شام با فواصل زمانی کم رو‌به‌رو می‌شوند پس مصرف غذای سبک به عنوان وعده شام یا افطار حاوی سبزی ها، پروتئین و غلات و یک میان وعده کوتاه قبل از خواب به عنوان شام باید در تغذیه آنان گنجانده شود که در آن ترکیبی از سبزی ها و میوه ها مصرف می‌شود.
تبعات حذف وعده سحری در ماه مبارک رمضان معمولا وعده سحری روزه‌داران در ماه رمضان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. چون علاوه بر اثرات معنوی، مصرف یک وعده کامل قبل از شروع روزه‌داری سبب تأمین انرژی بدن در طول روز این ماه می‌شود.
حاجی فرجی در ادامه بیان می‌کند: برای تأمین آب بدن، روزه‌داران معمولا با کاهش مصرف مایعات در فصل تابستان و در نتیجه کاهش آب بدن و فعالیت‌های داخل سلولی مواجه هستند که سبب می‌شود حرکات مواد در روده سبب اختلال و تغییر شود. همچنین در برخی از افراد یبوست در بدن ظاهر می‌شود که افراد می‌توانند با مصرف تدریجی آب از زمان افطار تا موقع خواب این کمبود را جبران نمایند تا مشکلی در بدن ایجاد نشود.
رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور می‌افزاید: وعده سحر مهم‌ترین وعده است که روزه‌داران می‌توانند با مصرف سبزی ها و مواد نشاسته‌ای به مقدار مناسب جذب و هضم روده‌ای را کنترل کنند. چون آرد سبوس‌دار و فیبرهای معمولی مانند سبزی ها و میوه‌ها کمک شایانی به تأمین آب در بدن افراد روزه‌دار می‌کند.
وی تأکید می‌کند: نباید آب و چایی را زیاد مصرف کنیم. البته گنجاندن وعده سحر برای روزه‌داران سبب نگهداری آب در بدن می‌شود چون آب این مایع ضروری در فاصله کوتاه دفع می‌شود و باعث احساس تشنگی در بدن افراد روزه‌دار می‌شود.
استفاده از تمامی گروه‌های غذایی در ماه رمضان
به کارگیری تمامی گروه‌های غذایی در وعده سحر، افطار و شام می‌تواند تأثیر بسزایی در تغذیه بدن افراد روزه‌دار داشته باشد.
گنجاندن گروه غذایی غلات مانند نان، سیب‌زمینی، ماکارونی، مواد نشاسته‌ای و غذاهای تهیه شده از گوشت کم چرب مانند سفید و قرمز بی‌چربی و کم‌چربی در تغذیه ماه رمضان از اهمیت خاصی برای تغذیه روزه‌داران برخوردار است. چون پروتئین بیشتر بدن از گوشت و غلات تأمین می‌شود و گروه میوه، سبزی و لبنیات نیز می‌بایست کم‌چرب استفاده شود زیرا در غیر این صورت اختلال هاضمه ایجاد می‌کند.
رئیس انجمن تغذیه ایران در ادامه می‌گوید: روزه‌داران باید تمامی پروتئین‌های گوشتی بدون چربی و کم‌چرب را در برنامه غذایی خود قرار دهند و روزه‌داران نباید از غذاهای پرچرب به خصوص سرخ کردنی در این ماه مصرف کنند.
وی اشاره می‌کند: کاهش مصرف نمک به ویژه سدیم باید در غذاهای پخته و فرآوری شده قرار داده شود. البته افراد می‌بایست در وعده سحر و افطار از لبنیات مانند شیر و ماست کم‌چرب و همچنین دوغ کم‌نمک را در وعده افطار بگنجانند.
مصرف مواد قندی مناسب در وعده افطار
افراد در طول ماه رمضان به دلیل کاهش قند خون در وعده افطار می‌بایست از مواد قندی مانند خرما، عسل، غلات، شیر کم‌چرب و خوراک‌های ساده از قبیل عدسی وحلیم‌های سبک و سوپ جو استفاده کنند.
چون افراد بلافاصله بعد از افطار دچار ضعف و ناتوانی می‌شوند و ضعف کاذب در بدن افراد روزه‌دار ایجاد می‌شود که علتش افت قند است. پس با مصرف این گروه از مواد غذایی روزه‌داران می‌توانند توان جسمانی خویش را افزایش دهند.
حاجی فرجی اضافه می‌کند: مصرف ماده قندی ساده‌ای را چایی شیرین سبب می‌شود که در بدن انسولین کاذب ایجاد و فرد دچار افزایش سریع قند خون شود.
زمان مصرف آب در ماه مبارک رمضان
زمان مصرف آب در ماه مبارک رمضان براساس نیاز افراد روزه‌دار متغیر است. چون استفاده از این مایع حیاتی و ضروری برای بدن مانند آب بین 6 تا 8 لیوان در روز منسوخ شده است.
رئیس انجمن تغذیه ایران اشاره می‌کند: روزه‌داران می‌بایست براساس نیاز بدنشان آب بخورند. لذا افراد می‌بایست قبل از تشنگی مفرط آب را مصرف کنند چون پیام تشنگی از مغز مخابره می‌شود و سبب کاهش آب بدن می‌شود. پس می‌بایست براساس نیاز بدن در ایام روزه‌داری آب را استفاده کنیم.
حاجی فرجی با بیان اینکه برای ایام ماه مبارک رمضان افراد روزه‌دار می‌بایست از افطار تا قبل از سحر آب لازم بدن را تامین کنند می‌گوید: در این فاصله زمانی افطار تا قبل از سحر آب و مایعاتی مانند آب میوه طبیعی، دوغ ومیوه استفاده کنیم. البته در وعده سحری افراد روزه‌دار می‌توانند از سبزی و میوه به جای آب مصرف کنند چون استفاده از آب سبب دفع سریع آن از بدن می‌شود.
تامین غذایی مناسب در وعده‌ها وگروه‌های سنی مختلف
از آنجا که نیازهای تغذیه‌ای در سنین مختلف متفاوت است وگروه‌های مختلف سنی براساس نیازهای بدنشان می‌بایست تغذیه‌ای مناسب در طول ماه مبارک رمضان داشته باشند.
لذا وعده سحری برای روزه‌داران برای همه گروه‌های سنی الزامی است. لازم به ذکر است که حذف وعده سحری برای نوجوانان سبب اختلال در فعل وانفعالات بدنشان شده و سبب سوزش سر دل، ناراحتی‌های گاستریک، التهاب و زخم معده در این گروه سنی می‌شود.
پس عدم دسترسی به آب در طول روز به دلیل حذف وعده سحری مقدار کافی آب در بدن تامین نمی‌شود. در نهایت سبب عدم تمرکز فکری، سردرد، سرگیجه، ضعف عمومی، بی‌حالی، عصبانیت و پرخاشگری در نوجوانان و سالمندان می‌شود. البته درگروه‌های سنی نوجوانان و جوانان می‌بایست مواد مغذی سرشار از پروتئین‌های حیوانی به ویژه گروه‌های سبزی و میوه حاوی ویتامین C جذب عناصر ریز مغذی در بدن روزه‌داران را افزایش می‌دهند.
حاجی فرجی در مورد تغذیه افراد سالمند اضافه می‌کند: سالمندانی که می‌توانند روزه بگیرند، می‌توانند فقط میزان پروتئین نه انرژی را مشابه نوجوانان در بدن افزایش دهند. پس می‌بایست از گوشت‌های کم چرب استفاده کنند.
وی تاکید می‌کند: روزه کله‌گنجشکی برای کودکان در واقع آشنایی کودکان با وظیفه معنوی روزه‌داری است. همچنین برای تغذیه این گروه سنی یک وعده غذایی بین روز و دو میان وعده سبب تامین غذاهای مناسب در طول روز می‌شود. همچنین تغذیه در وعده سحری با تامین غذا یا وعده کم‌حجم سبب آشنایی این گروه سنی با روزه‌داری می‌شود. پس با تغذیه میان وعده غذایی ناهار تا افطار را توصیه می‌کنیم.
چون وعده افطار همراه با خانواده مانند لبنیات، مغزها، میوه‌ها برای کودکان مناسب است. البته در وعده ناهار هم می‌توان از گروه‌های پروتئین‌ها، غلات و سبزی و میوه ولی با حجم کمتر برای کودکان در طول ماه رمضان استفاده کرد.
توصیه‌های مختلف تغذیه برای کلیه گروه‌های سنی
تغذیه مناسب در طول ماه رمضان همراه با مصرف صحیح تغذیه‌ای افراد روزه‌دار همانند زمانی که روزه‌دار نیستند، باید سه وعده غذا شامل سحر، افطار و شام باشد.
پس مصرف غذا در دو وعده سحری و افطار بسیار ضرورت دارد و بهتر است غذای مصرفی در سحر ویژگی وعده ناهار را داشته باشد.
حاجی‌فرجی در این‌باره توصیه می‌کند: افطار سبک در همه گروه‌های سنی سبب استراحت کامل سیستم گوارشی می‌شود. چون خون‌رسانی در اندام‌های دیگر بدن افزایش یافته و به محض شروع مصرف غذایی در افطار حجم خون بالعکس به گوارش راه می‌یابد.
البته شروع افطار با گروه‌های غذایی مناسب مانند غلات، لبنیات و غذاهای کم‌چرب سبب می‌شود که مواد غذایی به آرامی وارد بدن شود که تا موقع خواب به تدریج می‌توانیم سفره غذا را گسترش دهیم. در واقع با میان وعده کوچک از زمان وعده افطار تا شام غذا را به خوبی مصرف کنیم تا بدن فرصت بازیابی خون‌رسانی بیشتر را داشته باشد.
در نهایت جلوگیری از مصرف زولبیا، بامیه و آش‌رشته که در تغذیه روزه‌داران مرسوم است. همچنین روزه‌داران می‌توانند با مصرف آش‌های کم‌حجم از انباشت حبوبات با نفخ معده مواجه نشوند. همچنین از مواد نشاسته‌ای سالم یا شیر، غلات، شیربرنج که ترکیبات خوب و ساده‌ای برای شروع افطار است بهره ببرند. لازم به ذکر است تمامی روزه‌داران باید وعده سحری را در برنامه غذایی خود داشته باشند، زیرا حذف این وعده، سلامت آنها را به خطر می‌اندازد.
معمولاً تحمل گرسنگی در ماه مبارک رمضان ساده‌تر از تحمل تشنگی است. ولی برای در امان بودن از تشنگی نیز راه‌حل‌هایی وجود دارد:
– هرگز افطار خود را با نوشیدن آب سرد، نوشابه و مانند این‌ها شروع نکنید. حتی اگر تشنه‌اید به جای آب سرد، کمی آب گرم یا چای میل نمایید.
– مناسب‌ترین زمان نوشیدن آب حداقل یک ساعت و نیم بعد از خوردن است. نوشیدن آب خیلی سرد و به قولی «تگری» حتی در این فاصله زمانی هم بسیار مضر و آسیب رساننده به سیستم گوارشی، کبدی و هضمی است. پس بعد از گذشتن زمان مناسب از غذا خوردن، نوشیدن آبی که خیلی سرد نباشد مانند نوشیدن برخی از شربت‌های سنتی بلامانع است.
– اگر نتوانید مواد مغذی و مواد معدنی از دست رفته از طریق تعریق را جایگزین کنید، ادامه این روند سبب تضعیف بدن شما در پایان ماه مبارک رمضان خواهد شد. حتی از دست دادن مقدار کمی آب بدن می‌تواند سبب خستگی، سرگیجه و سردرد و عدم تمرکز شود. تأمین این مواد شدنی نیست مگر با وعده‌های افطار و سحر سالم و اصولی.
با فاصله یک ساعت بعد از افطار سعی کنید 8 لیوان آب و مایعات خنک را به مرور تا هنگام خواب بنوشید و حتی‌الامکان از نوشیدن چای، قهوه و نوشابه‌ها، به دلیل دارا بودن سطح بالایی از کافئین و شکر خودداری کنید چرا که این مایعات باعث از دست رفتن سریع‌تر آب بدن می‌شوند.
– دقت داشته باشید که نوشیدن آب زیاد در هنگام سحر تأثیری در پیشگیری از تشنگی ندارد، زیرا در صورت نوشیدن آب بیش از حد نیاز، بدن آب اضافی را دفع می‌کند. پس، آب مورد نیاز بدن باید در فاصله میان افطار تا سحر به تدریج و از طریق مصرف آب و میوه‌های آبدار تأمین شود.
برخی مواد غذایی و شیرینی‌های مصنوعی مانند زولبیا و بامیه، غلظت مایعات بدن را افزایش می‌دهند و در نتیجه روزه‌دار احساس تشنگی می‌کند. توصیه می‌شود برای پیشگیری از افزایش غلظت مایعات بدن از قندهای گیاهی مانند خرما به جای زولبیا و بامیه استفاده شود.
– از میوه‌هایی چون زردآلو و هلو استفاده کنید، چراکه این میوه‌ها به‌طور چشمگیری در کاهش درد و ناراحتی ناشی از اسید معده کمک می‌کنند و تا حدودی مواد معدنی از دست رفته ناشی از تعریق را جبران خواهند کرد.
– جایگزین مواد مغذی از دست رفته از طریق نوشیدن آب‌میوه‌ها و مصرف سبزی ها و میوه‌های آبکی بسیار مفید است. میوه‌هایی چون مرکبات و توت‌فرنگی که می‌توانند علاوه بر آب مواد ضروری چون کلسیم و فیبر، آهن، پتاسیم و دیگر موادمعدنی و همچنین ویتامین‌هایC، و B1 B2 را تأمین کنند.
– میوه‌های آبدار مانند هندوانه و خربزه نیز نقش مهمی درتأمین مایعات بدن دارند و توصیه می‌شود در فاصله افطارو سحر این میوه‌ها مصرف شوند و دیگر این که مصرف لیموترش نیز در پیشگیری از تشنگی و گرمازدگی موثر است.
– خوردن چای مخصوصا چای پررنگ، برای رفع تشنگی پس از سحری اشتباه است. افراد دقت کنند که این باور که چای پس از سحری می‌تواند باعث رفع تشنگی شود درست نیست زیرا چای دفع مکرر کلیه را در بر دارد.
– در خصوص کودکان و نوجوانانی که برای اولین بار روزه می‌گیرند، بایدتمام مواد مغذی در رژیم غذایی آنها گنجانده شود. این نوجوانان باید در وعده سحر به مقدار کافی غذا بخورند و آب میوه‌هایی مثل هویج و گوجه‌فرنگی را بسیار مصرف نمایند.
– از آشامیدن آب فراوان در وسط غذا خودداری کنید. آب دروسط غذا سبب رقیق شدن شیره گوارشی و اختلال در هضم می‌شود.
– در زمان بین افطار تا سحر، با رعایت فاصله با غذا، آب کافی بیاشامید.
– حتما در غذای افطار و به خصوص سحر میوه میل کنید. علاوه بر میوه‌های فصل، از خیسانده برگه‌‌آلو، زردآلو، انجیر و مانند این‌ها هم می‌توان به عنوان میوه استفاده کرد. گوجه‌فرنگی هم می‌تواند نقش میوه را داشته باشد.
– اگر در ماه رمضان دچار یبوست می‌شوید علاوه بر میوه از خورش‌های ملین مثل خورش آلو و خورش‌های سبزی‌دار بیشتر استفاده کنید.
– معده خالی درهنگام افطار تحمل غذای خشن را ندارد، لذا خوردن غذاهای سهل‌الهضم و تقریبا نرم برای افطار مناسب‌تر است.
– اگر تخم‌مرغ میل می‌کنید در درجه اول به صورت آب‌پز سفت و در درجه دوم به صورت نیم‌بند (به شرط آن که سفیده آن منعقد شده باشد و زرده کمی حالت سفتی به خود گرفته باشد) میل کنید. تخم‌مرغ نیمرو زیان‌بخش بوده و همچنین دیر هضم‌تر از تخم‌مرغ آب‌پز است.
– سالاد (بدون پیاز) مکمل خوبی برای غذاها در ماه مبارک رمضان است.
– بادنجان، فلفل و ادویه‌ها گاهی موجب احساس تشنگی درطول روز می‌شود.
– اگر به اقتضای فصل گرما یا فعالیت‌های بدنی، در طول روزه‌داری زیاد عرق کردید، نمک از دست رفته توسط عرق را، به صورت‌های مختلف در افطار و سحر جبران کنید.
