انسان در موقع خوشی ها و راحت طلبی ها خداوند را فراموش می کند و هنگام گرفتاری و سختی ها به یاد خالق می افتد، در حالت روزه انسان خود را محتاج می بیند که به سوی برآورنده حاجات توجّه کند این است که رمضان را ماه عبادت خوانده اند و ماهی که نفس آدمی بیش از همیشه یاد خدا را در دل می پروراند.

حکمت روزه

روزه یک سنت الهی است و روزه دار در واقع از دستور پروردگارش پیروی کرده است بدون آنکه تمامی حکمتهای روزه داری را بداند.

عقل بشری با مدد گرفتن از آیات و روایات و تحقیق و تفحص در سیره معصومان علیهم السلام می تواند ابعادی از حکمت روزه را روشن گرداند ولی اگر به تمامی جنبه های فلسفه روزه پی نبردیم به هیچ وجه بهانه ای برای سرپیچی از امر الهی نمی باشد.

در این نوشتار سعی بر این است که برخی حکمتهای روزه را که در این مجال می گنجد، برشماریم:

حکمتی از روزه از لسان مبارک رسول اکرم صلی الله علیه و آله:

چند نفر یهودی به محضر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آمدند و یکی از آنان مسائلی از آن حضرت پرسید از جمله عرضه داشت: برای چه خداوند عزّ و جلّ سی روز، روزه بر امت تو واجب کرده ولی بر امم گذشته بیش از سی روز فرض و لازم قرار داده بود؟ نبی اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: وقتی جناب آدم از شجره نهی شده تناول کرد و آن چه خورده بود سی روز در شکمش باقی ماند پس حق تعالی بر ذریه اش واجب کرد که سی روز گرسنه و تشنه باشند و آن چه را که در بین این سی روز (خوردن و آشامیدن در شب ها) می خورند و در خوراکی ها مجازند تفضلی است از جانب حق تعالی و همین حکم بر جناب آدم نیز ثابت بود. آری حق عزّ و جلّ حکم مزبور را بر امّت من واجب گردانید. (علل الشرایع، شیخ صدوق، جلد سوم، باب 110)

یک حکمت دیگر هم این است که انسان در موقع خوشی ها و راحت طلبی ها خداوند را فراموش می کند و هنگام گرفتاری و سختی ها به یاد خالق می افتد، البته آنان که دل را به نور ایمان روشن کرده اند در هیچ شرایطی ارتباط معنوی و ملکوتی خود را با آسمان قطع نمی کنند ولی اکثر مردم در خوشگذرانی ها و راحت طلبی ها ذکر حق را به بوته فراموشی می سپارند، روزه برای این گونه افراد دارویی بسیار درمان کننده است، زیرا در حالت روزه انسان خود را محتاج می بیند که به سوی برآورنده حاجات توجّه کند این است که رمضان را ماه عبادت خوانده اند و ماهی است که نفس آدمی بیش از همیشه یاد خدا را در دل می پروراند.

انسان در این دنیا از خدای خویش بر اثر برخی حجاب ها و نسیان ها فاصله گرفته است و از اصل خویش دور افتاده است. روزه یک شرایط معنوی ویژه ای فراهم می کند که حداقل برای مدت معینی انسان را متوجه ملکوت و جهان والا می کند و او را از این فرودگاه فانی به سوی آسمان ها و عالم قدس و ملکوت سیر می دهد و به او هشدار می دهد مبادا این فضیلت ها و معنویت ها را فراموش کند، در عین این آشنایی روزه مانع از آن نیست که این انسان از برخی امکانات دنیا بهره گیرد.

بنابراین یکی دیگر از حکمت های مهم روزه این است که می تواند انسان روزه دار را متوجه مبدأ و تربیت حقیقی خویش کند به علاوه روزه جسم و روح را بهم متصل می کند و هر دو را متوجه حقایقی می نماید، خداوند در ماه رمضان به بندگان نزدیک تر است و به همین دلیل توبه ها را می پذیرد و گناهان را می بخشد و از فضل خویش بندگان را برخوردار می سازد.

پیامبران، ائمه هدی، دانشمندان اخلاق و عرفان و حکماء مدام به مردم نوید می دهند که اگر کمی از توجه به دنیا کم کنید خواهید دید لذت های بسیاری وجود دارد که حظّ جهان در برابرش اندک است امّا گوش شنوا در میان مردم وجود ندارد یا حداقل درصد آنان که به این فراخوانی ندای مثبت می دهند ناچیز می باشد و عموم اقشار جامعه غالباً، در لذت های مادی غرق اند و چنان وجودشان مسخّر این امور است که به آنان اجازه نمی دهد حقایق دیگری را مشاهده کنند و نمونه ای از مسرّت روحانی را درک نمایند، برای چشانیدن این مسرّت ها به مردم باید وسایلی باشد که خواهی نخواهی آنان را برای مدتی معین از عالم ماده دور کرده و دری از عالم معنا بر رویشان بگشاید. بهترین این وسایل روزه است که طعم لذت معنوی را به همه می فهماند و به مردمی که تصور می کردند لذت منحصر به خوردن، خوابیدن و شهوت رانی است می آموزد که تنها فقدان و نقصان این لذائذ حظّ آدمی را کم نمی کند بلکه نفس را برای قبول لذت های جدید و جاویدان مهیّا می کند.

پس از این که آدمی نمونه مسرّت را چشید و معتقد شد که این حالات همان گونه که انبیاء و اولیاء فرموده اند درجات مهمی دارند، روش خود را عوض می کنند و دیگر تمام تلاش خود را صرف تن پروری، عافیت طلبی و آرایش دنیایی نمی سازند.

روزه برای انسان اموری را فراهم می کند که از مسرّت های دنیوی بالاتر است ممکن است برخی این تردید را مطرح کنند که مۆمنان پس از پایان ماه رمضان غالباً شادمان هستند که از روزه گرفتن نجات یافته اند، در جواب آنان باید گفت: این همان نفس حیوانی است که می خواهد به لذت های دنیا اکتفا کند و از لذات آخرتی غافل بماند. در برابر این تردید یک نکته دیگر مطرح است که اشاره به آن جالب خواهد بود:

یک انسان روزه دار که گرسنه و تشنه است و ساعت ها و روزها خود را از برخی امکانات و خواهش های نفسانی محروم کرده، هیچگاه وقتی یک آدم روزه خوار را مشاهده می کند به هیچ عنوان از دیدنش احساس حسادت نمی کند که چرا از شرایط او محروم است، بر عکس یک خوشحالی و شادمانی معنوی را در وجود خود می بیند این مسرّت از جسم و تمایلات مادی او که نیست زیرا بدنش در رنج و سختی است بلکه این روح و سرشت اوست که احساس لذّت می کند که خداوند چنین توفیقی را نصیب او کرده و این سعادت جاوید را برایش در نظر گرفته است. (روزه از نظر دین و طب، ص 25ـ 23)

                                                                                                                                           فرآوری: آمنه اسفندیاری

بخش احکام اسلامی تبیان